Wierzyciele rzeczowi i mechanizm cramdown w nowym prawie restrukturyzacyjnym

Choć dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów i zakazów prowadzenia działalności oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów została przyjęta już ponad 5 lat temu, bo 20 czerwca 2019 roku, to polskiemu ustawodawcy po dziś dzień nie udało się przeprowadzić transpozycji rozwiązań w niej zawartych. W ostatnim kwartale ubiegłego roku nowa ekipa rządząca zaprezentowała własny projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo restrukturyzacyjne oraz ustawy – Prawo upadłościowe, który aktualnie znajduje się na etapie opiniowania.

Jedną z istotniejszych zmian, które omawiany projekt wprowadza do prawa restrukturyzacyjnego, jest obligatoryjne objęcie układem wierzycieli, których wierzytelności są zabezpieczone rzeczowo. Przypomnijmy, że według obecnego stanu prawnego wierzyciele zabezpieczeni rzeczowo nie są objęci układem co do części, która znajduje pokrycie w wartości przedmiotu zabezpieczenia, chyba że wyrażą oni na to zgodę. Według nowej regulacji wierzyciele ci będą objęci układem z mocy prawa, a w spisie wierzytelności będą ujmowaniu  z sumą wierzytelności odpowiadającą wartości przedmiotu zabezpieczenia, oszacowaną według wartości  uzyskanej z tego zabezpieczenia w warunkach sprzedaży wymuszonej, tj. w ramach postępowania upadłościowego. To rewolucyjna zmiana, która sprawi, że wśród wierzytelności objętych układem pojawią się instytucje kredytowe, w tym banki, które dotychczas z racji posiadanych zabezpieczeń rzeczowych w pełni pokrywających wartość zaciągniętych zobowiązań, co do zasady układami objętymi nie były.

Wydawać by się mogło, że objęcie wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo z mocy prawa układem, również co do części znajdującej pokrycie w wartości przedmiotu zabezpieczenia, stanowi istotną ingerencję w prawo odrębności, tj. prawo wierzyciela do zaspokojenia z przedmiotu zaspokojenia z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi dłużnika. Aby tak nie było, projekt zakłada, aby propozycje układowe dla wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo przewidywały stopień zaspokojenia nie mniej korzystny, niż w postępowaniu upadłościowym, które byłoby prowadzone wobec dłużnika, chyba że wierzyciel zgodzi się na warunki mniej korzystne. Dodatkowo dla tej kategorii wierzycieli propozycje układowe nie będą mogły przewidywać innego sposobu zaspokojenia niż przewidziany w umowie ustanawiającej zabezpieczenie, chyba że wierzyciel wyrazi na to zgodę (np. proponując konwersję wierzytelności na udziały lub akcje zamiast spłaty wierzytelności).

Kolejną zmianą powiązaną z objęciem układem wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo, jest mechanizm cramdown, czyli instytucja umożliwiająca przyjęcie układu pomimo sprzeciwu niektórych z grup wierzycieli. Dotychczasowym warunkiem przyjęcia układu z wykorzystaniem mechanizmu cramdown, uregulowanym w art. 119 ust. 3 p.r., pomimo sprzeciwu niektórych grup wierzycieli, było opowiedzenie się za nim wierzycieli reprezentujących co najmniej 2/3 sumy wierzytelności przysługujących głosującym wierzycielom oraz zaspokojenie wierzycieli głosujących przeciwko układowi w stopniu nie mniej korzystnym niż w przypadku przeprowadzenia postępowania upadłościowego. Proponowana nowa regulacja uzależnia natomiast przyjęcie układu od:

1. aprobaty większości grup wierzycieli, w tym grupy wierzycieli z priorytetem zaspokojenia w toku postępowania upadłościowego, wskazanych w art. 342 ust. 1 pkt 1 prawa upadłościowego (np. pracowników, ZUS) lub wierzycieli, których wierzytelności są zabezpieczone rzeczowo, a w przypadku, gdy ten warunek nie zostanie spełniony,
2. aprobaty co najmniej połowy grup wierzycieli, które dostałyby cokolwiek w toku postępowania upadłościowego.

Jeśli jednak grupa wierzycieli uprzywilejowanych zagłosuje przeciw układowi, warunkiem przyjęcia układu będzie uzyskanie przez tę grupę pełnego zaspokojenia przed wierzycielami o niższym stopniu zaspokojenia w toku postępowania upadłościowego. Przekładając powyższe, oznacza to, że przy sprzeciwie na przyjęcie układu przez wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo, warunkiem przyjęcia układu będzie pełna spłata ich wierzytelności. Pomimo zatem objęcia wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo układem z mocy prawa, ich pozycja prawna w toku postępowania restrukturyzacyjnego będzie nadal silniejsza w stosunku do wierzycieli nieuprzywilejowanych, bowiem gwarantować im będzie zaspokojenie co najmniej takie, jakie miałoby miejsce w toku postepowania upadłościowego.

Z pewnością, wejście w życie omawianych rozwiązań, wymusi nowe podejście instytucji kredytowych i innych wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo do postępowań restrukturyzacyjnych. W chwili obecnej pozostaje natomiast oczekiwać na ich uchwalenie, tak aby dyrektywa drugiej szansy mogła zacząć działać również w ramach polskiego porządku prawnego.